Pośmiertne wizje starożytności. Niezwykłe historie Platona i Plutarcha

Po pierwsze teoria reinkarnacji nie jest prostą rzeczą z punktu widzenia filozofii hinduskiej i buddyjskiej ! A do tego kto lekceważy filozoficzne uzasadnienia filozofii greckiej ten może zostać uznany za nieuka i ignoranta ! Arystoteles odrzucał doktryne reinkarnacji ! A jeśli chodzi o inne światy duchowe to one istnieją, pisała o tym św. Faustyna !

Przeciw teorii reinkarnacji stanowczo występowali ojcowie Kościoła (zarówno gr., jak i łac.). Uważali, że teza o wędrówce dusz z ciała do ciała nie może być zaakceptowana przez chrześcijaństwo, ponieważ na sądzie Bożym „wystąpić musi koniecznie ta sama osoba, która była przedtem, żeby otrzymać od Boga wyrok za zasługi dobre lub złe” (Tertulian, Apologetyk, tłum. J. Sajdak, Pz 1947, 199). Krytyczne stanowisko ojców Kościoła wobec rreinkarnacji dobrze oddaje formuła św. Augustyna: „O ileż piękniej jest wierzyć w to, że dusze raz tylko przychodzą do własnych ciał, niż w to, że tylekroć wracają do ciał różnych!” (O Państwie Bożym, tłum. W. Kornatowski, Wwa 1977, I 484). Zwieńczeniem chrześcijańskiej krytyki koncepcji reinkarnacji była opracowana przez św. Tomasza z Akwinu nauka o commensuratio, czyli dostosowaniu duszy do konkretnego ciała. Nauka ta za pomocą filozoficznej argumentacji wyjaśniała, dlaczego nie można łączyć teorii reinkarnacji z chrześcijańską koncepcją człowieka i jego pośmiertnych losów. Argumenty przeciw teorii reinkarnacji mają charakter metafizyczno-antropologiczny. Filozoficzna krytyka polega na podważeniu będącego podstawą teorii reinkarnacji przekonania, że dusza może się łączyć z dowolnym ciałem. Pierwsza tego rodzaju krytyka zawarta jest w traktacie Arystotelesa O duszy; bezpośrednio do koncepcji reinkarnacji nawiązał Arystoteles w rozdz. I (De an., 406 a – 407 b), wykazując, że pogląd o możliwości łączenia się duszy z wieloma ciałami oparty jest na idealistycznym założeniu, że człowiek może być utożsamiony z duszą. Wg tej koncepcji materialne ciało jest więzieniem dla duszy – źródłem jej ograniczeń i przeszkodą w jej rozwoju. Zwolennicy tej koncepcji zakładają, że połączenie duszy z ciałem jest dla duszy złem. Arystoteles uznał, że w takich poglądach „kryje się [...] następujący absurd: łączą duszę z ciałem i umieszczają ją w nim, nie podawszy żadnej racji za tą łącznością ani warunków wymaganych od niej ze strony ciała” (tamże, 407 b). Wg Arystotelesa taka koncepcja relacji duszy i ciała nie uwzględnia faktu, że „każde ciało posiada sobie właściwy kształt i formę”. Zatem, „jak każda sztuka musi posługiwać się [odpowiednimi] narzędziami, tak dusza [odpowiednim ciałem]” (tamże). Na tej podstawie przekonanie, że dusza łączyć się może z dowolnym ciałem, Arystoteles uznał za fałszywe. Podstawą arystotelesowskiej krytyki teorii reinkarnacji było rozumienie duszy jako „pierwszego aktu ciała fizycznego, który ma życie w możności” (tamże, 412 a 27–28).

Krytyka teorii reinkarnacji dokonana przez Arystotelesa stała się inspiracją dla Tomasz z Akwinu. W Komentarzu do Sentencji Piotra Lombarda napisał: „Platon uczył, że człowiek jest duszą przyodzianą w ciało. A według pitagorejczyków uważano duszę za wędrującą z jednego ciała do drugiego. Wszystko to wyklucza Arystoteles. Wskazuje on, że dusza daje substancjalne i gatunkowe istnienie jednostkowemu ciału” (In Sent., lib. II, d. 17, q. 2, a. 2). Akwinata, podobnie jak Arystoteles, krytykę teorii reinkarnacji oparł na koncepcji człowieka jako zespolenia duszy (formy) i ciała (materii). Podkreślał, że związek duszy z ciałem nie ma charakteru przypadkowego, lecz istotowy. Człowiek nie może być więc pojmowany jako ciało, w którym przebywa dusza, będąca niezależnym bytem, ponieważ dusza dostosowana jest do konkretnego ciała, którego jest formą. Tomasz z Akwinu wskazywał, że to dostosowanie duszy do ciała („commensuratio animae ad hoc corpus”) sprawia, iż dusza kształtuje konkretne ciało i przez to ciało podejmuje działania. Skoro główną funkcją ludzkiej duszy jest formowanie (konstytuowanie) konkretnego ciała, jej reinkarnacja nie jest ani możliwa, ani zasadna. Swoją opinię o teorii reinkarnacji wyraził następująco: „Nie jest więc możliwe, by dusza psa wstępowała w ciało wilka lub dusza ludzka w inne ciało niż ludzkie. Lecz ta sama proporcja, która występuje między dusza ludzką a ciałem ludzkim, zachodzi też między duszą tego oto człowieka a ciałem tego człowieka. Nie może więc dusza tego oto człowieka wstąpić w inne ciało, jak tylko w ciało tego właśnie człowieka” (C. G., lib. II, c. 73)