Na obszarze pustyni Namib i innych suchych terenów południowej Afryki przez lata fascynowały naukowców i mieszkańców tajemnicze formacje zwane "bajkowymi kręgami". Są to enigmatyczne, okrągłe płaszczyzny jałowej ziemi, otoczone pierścieniem bujnej trawy czy roślinności. Kryją one za sobą historię pełną folklorycznych legend i naukowych kontrowersji. Najnowsze badania przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu w Hamburgu zdemaskowały prawdziwych sprawców tych zjawisk - okazały się nimi termity.

Legendy wskazują na bajkowe kręgi jako ślady stóp bogów czy wróżek, które zatańczyły na pustyni. Choć to wyjaśnienie nadaje zjawisku pewnego rodzaju magicznego uroku, naukowcy z uporem poszukiwali bardziej racjonalnego rozwiązania tej zagadki. Przez ponad dziesięć lat wielu modelarzy ekosystemów sugerowało, że kręgi powstają na skutek samoregulacji roślin trawiastych. Jednak nowe badania z Hamburga zburzyły tę teorię, wskazując na termitów jako głównych sprawców powstania kręgów.

Zgodnie z tradycyjnym podejściem, nierównomierne rozprowadzanie wody przez rośliny prowadzi do tworzenia się gołych obszarów wewnątrz bajkowych kręgów. W piaszczystym gruncie rośliny przyciągają wodę swoimi korzeniami, a to prowadzi do obumarcia trawy na tych obszarach. W międzyczasie pod powierzchnią kręgów występują ślady wysychania, co sugeruje szybkie horyzontalne przemieszczanie się wody.

Jednak botanik Norbert Jürgens z Uniwersytetu w Hamburgu w 2013 roku zaproponował alternatywną teorię. Zgodnie z nią, podziemne termity piaskowe z rodzaju Psammotermes odgrywają kluczową rolę w tworzeniu obszarów jałowych. Te termity niszczą roślinność na gruncie piaszczystym, co pozwala im zachować wilgotność długo po rzadkich opadach. Jürgens i jego zespół potwierdzili obecność termitów piaskowych w ponad 1700 bajkowych kręgach w Namibii, Angoli i RPA.

"Najważniejsze jest to, że nasze pomiary laboratoryjne właściwości hydrologicznych piasku pustynnego obalają podstawowe założenia o samoregulacji" - wyjaśnia Jürgens. W czasie intensywnych deszczy, gruboziarnisty piasek kręgów przewodzi dobrze wodę, która szybko wnika w głąb gleby. Gdy jednak piasek wysycha poniżej ośmiu procent swojej objętości, woda jest zatrzymywana tylko w miejscach, gdzie ziarna piasku są w kontakcie. Brak ciągłego filmu wodnego znacznie ogranicza zdolność gleby do przewodzenia wody, co zaszkodziło teorii samoregulacji.

Odkrycie termitów jako architektów bajkowych kręgów nie tylko dostarcza naukowego wyjaśnienia ich powstania, ale również pozwala zrozumieć złożoną równowagę ekosystemów w suchych regionach. Uzyskane wyniki obalają wcześniejsze założenia i otwierają drogę do dalszych badań nad rolą termitów w kształtowaniu krajobrazu.

Chociaż naukowcy wciąż odkrywają tajemnice bajkowych kręgów, jedno jest pewne - te hipnotyzujące cuda natury wreszcie odkryły swoich prawdziwych architektów - termitów. Magiczne piękno tych kręgów będzie na zawsze splecione z pracowitością tych maleńkich stworzeń, przypominając nam o niezwykłościach, które kryje natura.